در فرآیند طراحی گرافیک، ایده پردازی مهم ترین مرحله طراحی است. ایده پردازی به طور مستقیم در موفقیت و یا شکست پروژه موثر خواهد بود. اگر درخواست کارفرما (یا مولف) را یک مسئله در نظر بگیریم، مسئله ای که کارفرما در پی بیان آن به مخاطبین خود است، در واقع نقش طراح حل آن مسئله است. درک مسئله و حل آن، در فرآیند ایده پردازی صورت می گیرد.
زمانی که عبارت ایده پردازی را جستجو می کنید به تعداد قابل توجهی از مقالات بر می خورید که روش ها و تکنیک های ایده پردازی را بیان کرده اند؛ روش هایی همچون طوفان فکری، نقشه ذهنی، شش کلاه تفکر و … . هرچند که مطالعه اینگونه مقالات توصیه می شود، اما در این مقاله برآنیم تا به دور از روش ها و ترفندهای آکادمیک، بنا به تجربه شخصی خود به ارائه روش های بسیار ساده، کاربردی و قابل درک در زمینه ایده پردازی در طراحی جلد کتاب بپردازیم.
برای اینکه مطالب ارائه شده در این مقاله برای شما قابل درک باشد، مسیر ایده پردازی یکی از پروژه های طراحی شده در استودیو 22 را به عنوان یک نمونه واقعی مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهیم. پروژه انتخابی کتاب «دانش آموز دلخواهِ من» به سفارش و تالیف آقای دکتر محمد جواد سعید کیا است. در هر بخش سعی شده با یک مثال از روند ایده پردازی این کتاب، توضیحات را شفاف تر نمائیم.
بیشتر بخوانید: برای درک بهتر پیشنهاد میشود به صفحه تحلیل و بررسی نمونه کار این کتاب رجوع نمائید: «نمونه طراحی جلد کتاب دانش آموز دلخواه من»
فهرست مطالب
جمع آوری و دریافت اطلاعات (بیان مسئله)
ایدهپردازی در طراحی جلد کتاب با جمعآوری و دریافت دقیق اطلاعات اولیه آغاز میشود. هدف این مرحله، درک کامل موضوع، پیام کتاب و نیازهای سفارشدهنده است تا بتوان طرحی متناسب با اهداف کتاب و مخاطبان آن ایجاد کرد. اگر طراح شناخت کافی نسبت به درخواست کارفرما، محتوای کتاب، مفاهیم اصلی و پیام کتاب نداشته باشد به هیچ عنوان امکان ایده پردازی را نخواهد داشت. در واقع اطلاعات جمع آوری شده در این مرحله مواد و مصالح ساخت ایده نهایی است. و تمام مراحل ایده پردازی بر اساس این اطلاعات شکل میگیرد. در نتیجه این مرحله از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و ساده انگاری آن به کار نهایی لطمه می زند.
بریف و خلاصه کتاب
بریف، خلاصهای از اطلاعات ضروری پروژه است که توسط سفارشدهنده ارائه میشود. این سند شامل مشخصات کتاب، اهداف پروژه و خواستههای خاص نویسنده یا ناشر است. یک بریف دقیق و شفاف، مسیر طراحی را روشن میکند و از سردرگمیهای بعدی جلوگیری مینماید. در ادامه به شرح موارد اصلی که در یک بریف برای ایده پردازی به دست می آید پرداخته میشود.
- خلاصه محتوا، پیام اصلی و مفاهیم کلیدی کتاب: پیام اصلی، ایده محوری کتاب است که باید در جلد منعکس شود. طراح باید مفاهیم کلیدی را استخراج کند تا بتواند معادلهای تصویری جذاب و مرتبطی برای آنها بیابد. به عنوان مثال در کتاب مورد بررسی (دانش آموز دلخواهِ من)، پیام و محتوای اصلی کتاب، «آموزش نکاتی به والدین جهت بهبود روند تحصیلی دانش آموزان» بوده است.
- شناخت مخاطبین: توجه به مخاطبین هدف اهمیت حیاتی دارد. طرح جلد باید به گونهای باشد که جذابیت بصری لازم را برای گروه سنی، جنسیت و سطح اجتماعی مخاطبان ایجاد کند. برای مثال، طراحی برای کودکان نیازمند استفاده از رنگهای شاد و تصاویری سادهتر است، در حالی که کتابهای علمی به رنگهای آرام و طرحهای مینیمال تمایل دارند. در کتاب مورد بررسی (دانش آموز دلخواهِ من)، مخاطبین هدف، والدین به خصوص مادران بوده است. قاعدتا این نکته مهم در رنگ بندی و عناصری که قرار است در طراحی استفاده شود باید در نظر گرفته شود.
- الزامات و پیشنهادات سفارشدهنده: در برخی پروژهها، سفارشدهنده ممکن است الزامات خاصی مانند استفاده از رنگهای خاص یا المانهای گرافیکی مشخص داشته باشد. این محدودیتها باید در طراحی لحاظ شوند، اما طراح نیز میتواند پیشنهادات خلاقانهای را بر اساس تجربه و تحلیل خود ارائه دهد تا طرح نهایی به بهترین شکل، هدف کتاب را منعکس کند.
بیشتر بخوانید: برای آشنایی با مفهوم بریف و نحوه دریافت اطلاعات از کارفرما مقاله «راهنمای جامع بریف طراحی جلد کتاب: کلید موفقیت در همکاری با طراح» را مطالعه نمائید.
تحلیل اطلاعات و شروع فرآیند ایدهپردازی (حل مسئله)
فرآیند ایدهپردازی در طراحی جلد کتاب یک مسیر تحلیلی و خلاقانه است که از سازماندهی اطلاعات تا یافتن راهحلهای تصویری برای نمایش مفاهیم کلیدی را در بر میگیرد. این مرحله، پایهای برای ایجاد طرحی است که مخاطب را جذب کرده و پیام کتاب را منتقل کند.
1- سادهسازی و خرد کردن اطلاعات دریافتی
اولین گام در حل مسئله، سادهسازی اطلاعات است. طراح باید پیام اصلی و مفاهیم کلیدی به دست آمده در بخش قبل را به اجزای کوچکتر و ملموستری تقسیم کند تا بتواند به تصاویر واضح و نمادین دست یابد. به طور دقیقتر لازم است پیام و مفاهیم کلیدی که در قالب متون و جملات جمع بندی شده است را به عبارات و واژه های تک یا چند کلمه ای محدود کنید. قرار است یک فرآیند از کل به جزء را از متن اصلی کتاب به سمت کلمات و عبارات مشخص و ساده شده سپری کنید.
برای مثال، در کتاب مورد بررسی (دانش آموز دلخواهِ من)، مفاهیم ساده سازی شده «رشد»، «بهبود»، «تکامل» ،«توسعه فردی»، «آموزش و پرورش»، «نظام آموزشی»، «تربیت فرزندان»، «نقش والدین»، «دانش آموزان» و …. را میتوان در نظر گرفت.
2- مشخص کردن روابط مفاهیم
ترسیم نمودارهای ذهنی یا دیاگرام به طراح کمک میکند تا ارتباطات مفاهیم ساده شده را به صورت بصری مشخص کند. این کار منجر به کشف روابط پنهان و ایدههای خلاقانهای میشود که ممکن است در نگاه اول مشخص نباشند. این نمودارها به عنوان ابزاری برای شکلدهی مسیرهای بصری در طرح نهایی استفاده میشوند. خیلی از مفاهیم ساده شده، هم پوشانی هایی با یکدیگر دارند. مزیت ترسیم دیگرام و مشخص کردن روابط بین مفاهیم این حسن را دارد که موضوعات هم مفهوم یا نزدیک به هم را میتوان دسته بندی کرد و یا حتی تعدادی از آنها را حذف کرد و به دسته های کوچکتر رسید. سعی ما در این مقاله برای کوچک کردن و خرد کردن موضوعات به این دلیل است که بتوانیم هدف گذاری دقیق تر داشته باشیم و خوراک تصویرسازی خود را راحت تر آماده کنیم و البته از محتوای اصلی هم دور نشویم. مزیت دیگر ایجاد روابط بین مفاهیم این است که به ایده های مختلفی از ترکیب مفاهیم برای ایجاد ترکیب و مونتاژ چند تصویر (شاید به ظاهر بی ربط) ولی مرتبط با مفهوم کتاب را به دست خواهیم آورد. این ترکیبات فرصت ایجاد خروجی خلاقانه، متفاوت، انحصاری و مرتبط با محتوای کتاب را فراهم خواهد کرد. به عقیده ما این روش یکی از موثرترین روش ها برای طراحی خلاقانه جلد کتاب است.
بیشتر بخوانید: چگونه طراحی جلد کتاب خلاقانه داشته باشیم؟
به عنوان مثال، در کتاب مورد بررسی (دانش آموز دلخواهِ من)، می توان موارد را به دسته های کوچکتر تقسیم کرد، هر چند که این دسته ها بنا به پیچیدگی موضوعات ممکن است به همان میزان پیچیده تر و طولانی تر شوند.
- رشد: به نمایندگی رشد، توسعه فردی، بهبود، تکامل، پیشرفت
- آموزش: به نمایندگی آموزش و پرورش، تربیت، نظام آموزشی، مهارت
- مادران: به نمایندگی والدین، مخاطبین هدف
- دانش آموز: جامعه مورد بررسی
3- انتخاب مابهازای تصویری برای مفاهیم
در این مرحله، هر مفهوم به یک نماد یا تصویر مشخص تبدیل میشود. طراح گرافیک در این مرحله نقش یک مترجم را ایفا میکند. با این تفاوت که قرار از متن نوشتاری را به تصویر ترجمه کند. ترجمه تصویری یکی از کارهایی است که منجر به نمود بخشیدن مفاهیم به دست آمده به تصویر خواهد بود. کار زیاد سختی در پیش ندارید. برای هر دسته از مفاهیم مرتبطی که در دیاگرام ترسیم کرده اید باید چند مابه ازای تصویری انتخاب کنید. مثلا اگر به مفهوم فوتبال رسیدید مابه ازای تصویری میتواند توپ، زمین فوتبال، تور دروازه و … باشد. به همین شکل برای هر دسته، چند معادل تصویری انتخاب کنید تا تمامی دسته ها را پوشش دهد. البته همیشه مفاهیم به این سادگی مثال بالا نیستند، گاها با مفاهیم بسیار پیچیده که انتخاب تصویر متناسب با آن کار آسانی نیست برخواهیم خورد. قطعا در این گونه پروژه ها تامل و تفکر بیشتر و گاها کمی مطالعه در خصوص محتوا می تواند راهگشا باشد. بعد از تکمیل این بخش، جذاب ترین مرحله آغاز می شود، ترکیب عناصر تصویری برای ایجاد تصویرسازی مناسب جلد کتاب. کدام مابه ازای تصویری را با دیگری میشود ترکیب کرد؟ اینجا به ترکیب های متنوع و خلاقانه ای دست پیدا خواهید کرد. همه را یادداشت کرده و کار ایده پردازی تقریبا تمام است. ترکیب های تصویری به دست آمده ایده های ما برای اجرای طراحی است. سعی کنید در مرحله ایده پردازی ذهن خود را باز گذاشته و محدودیت زیادی برای آن ایجاد نکنید تا بتوانید سیالانه به ایده پردازی بپردازید. اینگونه به ایده های ناب تری خواهید رسید. در مرحله انتخاب ایده مناسب برای اجرا، به فاکتورهایی نظیر محدودیت های پروژه، درخواست کارفرما، زمان اجرا، امکان پیاده سازی آن ایده و … توجه داشته باشید.
به عنوان مثال، در کتاب مورد بررسی (دانش آموز دلخواهِ من)، برای هر دسته می توان ما به ازای تصویری زیر را در نظر گرفت:
- رشد: نمودار صعودی / درخت
- آموزش: مدرسه / ابزاری که در مدرسه استفاده میشود مثل مداد، کتاب، تراش و … / ابزار کاردستی نظیر کاموا، قیچی، چسب، کاغذ، مقوا، پونز، گیره کاغذ و ….
- مادران: مادر / دستان مادر / رنگ زنانه و ملیح / پارچه زنانه گلدار / بافتن کاموا (برای فرزند)
- دانش آموز: دانش آموز در سن کودکی / کوله پشتی / لباس فرم مدرسه / ابزار مورد علاقه این گروه سنی نظیر پیکسل و …
مرحله بعدی، مرحله اجرای ایده پردازی است، که لازم است از روش های مناسب به جستجوی تصاویر متناسب با ترکیب های به دست آمده پرداخت. تصاویر را ذخیره کرد و در نرم افزارهای مرتبط به ویرایش، اصلاحات و مونتاژ آن پرداخت.
بیشتر بخوانید: برای آشنایی با روش های جستجو و به دست آوردن تصاویر، مقاله «راهنمای جامع دانلود و انتخاب عکس برای جلد کتاب: بهترین منابع و روشها» را مطالعه نمائید.
توجه داشته باشید که عنوان کتاب نیز در برخی از مواقع امکان ترکیب شدن با تصویرسازی جلد را خواهد داشت. یا حتی با تایپوگرافی خود عنوان میتوان تصویری متفاوت خلق کرد.
خروجی نهایی در کتاب دانش آموز دلخواهِ من: کاموا یک المانی است که هم در ابزارهای مدرسه در دست ورزی استفاده میشود و هم به عنوان ابزاری که معمولا مادران برای بافتن لباس گرم برای فرزندانشان استفاده میکنند. پس قاعدتا نقش حمایتی و آموزشی را نیز در دل خود دارد. دستان زنانه به نمایندگی مادر المان دوم است. تکه کاغذها حس مدرسه و ابزارهای استفاده شده توسط دانش آموزان را نشان میدهد. دانش آموز به نمایندگی جامعه دانش آموزان به همراه پیکسل و پونز، عناصری هستند که در این طرح استفاده شده است. دستان مادر در حال باز کردن گره و پیچیدگی کاموا است و یک مسیر مستقیم برای فرزند دانش آموز خود فراهم کرده است. فرزند در حال گام برداشتن روی مسیر صاف، هموار شده مادر است. کاموا با پونز هایی روی جلد کتاب ثابت شده است (حس کار دستی های مدرسه)، این کاموا مانند نمودار صعودی است (مفهوم رشد و بهبود) و دانش آموز رو به بالا در حال راه رفتن است. همین کاموا به پشت جلد رفته و محدوده خلاصه متن کتاب را مشخص می کند (مشابه روزنامه دیواری های زمان مدرسه)، خلاصه متن کتاب و عنوان کتاب و نویسنده روی تکه کاغذهای سفید رنگ نوشته شده است. عکس نویسنده روی پیکسل برای تداعی فضای سنی دانش آموز قرار گرفته. رنگ پس زمینه بنفش کم مایه نزدیک به حس زنانگی به عنوان مخاطبان اصلی کتاب انتخاب شده است. به طور کلی مفهوم اصلی کتاب یعنی «آموزش نکاتی به والدین جهت بهبود روند تحصیلی دانش آموزان» با المانهای اشاره شده بیان شده است. در این طرح به وضوح مادر در تلاش برای رشد وضعیت تحصیلی فرزند خود است.
توصیه های مفید در ایده پردازی طراحی جلد کتاب
1- مشاهده مستمر منابع الهام بخش برای ایدهپردازی
در هر مرحله ای از ایده پردازی و یا حتی زمان هایی که هیچ پروژه فعالی ندارید، دیدن نمونه کارِ خوب، باعث بالابردن آمادگی ذهنی شما در خلاقیت و ایده پردازی خواهد شد. مشاهده نمونه کار، مثل تمرینی است که یک ورزشکار برای تقویت عضلات خود دارد با این تفاوت که به تقویت خلاقیت ذهنی شما کمک میکند. روزانه زمانی را در منابعی که امکان مشاهده نمونه کارهای گرافیکی را فراهم میکنند به مشاهده و تحلیل کارها سپری کنید. هر کاری که می پسندید و یا به یک تکینیک و یا خلاقیت خاصی می رسید ذخیره کنید و بعدها در حین ایده پردازی مجددا به آن رجوع کنید. توجه داشته باشید، قرار نیست کاری را کپی کنید، بلکه صرفا با دیدن مکرر نمونه های خوب و موفق، نوع برخورد با پروژه مورد نظر خودتان را یاد خواهید گرفت. و به این پی می برید که چگونه می توان با مفاهیم به ظاهر پیچیده برخوردی ساده و خلاقانه داشت.
در ادامه به معرفی 5 منبع الهام بخش خواهیم پرداخت، تمامی این منابع، شبکه های اجتماعی هستند که می توان در آنها نمونه کارهای طراحان گرافیک را مشاهده کرد. توصیه می شود، برای طراحی جلد کتاب، تنها به دیدن آثار مرتبط با کتاب نپردازید، بلکه مشاهده تمامی آثار گرافیکی می تواند الهام بخش باشد.
اینستاگرام (Instagram): یک منبع فوق العاده کارآمد، در دسترس و به روز برای مشاهده نمونه کارهای طراحان گرافیک
پینترست (pinterest): یک شبکه اجتماعی فوق العاده که به ایده های نو معروف است.
دریبل (dribble): یک شبکه اجتماعی تخصصی برای طراحان گرافیک است.
بیهنس (behance): بیهنس یکی از بهترین و معتبرترین وب سایتها برای به اشتراکگذاری و نمایش مجموعه آثار طراحان در شاخههای مختلف هنر به صورت آنلاین به حساب میآید.
لینک دین (inkedin): لینک دین یک شبکه اجتماعی تخصصی در حوزه کسب و کار است. در این شبکه اجتماعی میتوان با طراحان گرافیک در تعامل بود و به اشتراک پروژه ها پرداخت.
2- هوش مصنوعی ابزاری کمک رسان و رایگان برای ایدهپردازی در طراحی جلد کتاب
هوش مصنوعی (AI) به ابزاری قدرتمند برای ایدهپردازی در طراحی جلد تبدیل شده است. این فناوری میتواند به درک بهتر محتوا و تسریع فرایند خلاقانه کمک کند.
- استفاده از هوش مصنوعی متنی برای تحلیل محتوا: ابزارهای هوش مصنوعی متنی مانند chatgpt میتوانند با پردازش خودکار متن کتاب، خلاصهای دقیق و فهرستی از مفاهیم و پیامهای اصلی ارائه دهند. با این روش، طراح به سرعت به اطلاعات کلیدی دست مییابد که میتواند در ایدهپردازی مؤثر باشد. همچنین، AI میتواند به سادهسازی اطلاعات پیچیده و شناسایی استعارههای بصری مناسب کمک کند.
- سادهسازی و انتخاب نمادهای تصویری: با بهرهگیری از هوش مصنوعی، مفاهیم کلیدی میتوانند به نمادها و تصاویر پیشنهادی تبدیل شوند. ابزارهای تولید ایدههای خلاقانه و پیشنهاد مابهازای تصویری هوش مصنوعی به طراحان کمک میکنند تا سریعتر به مجموعهای از تصاویر الهامبخش دست پیدا کنند که مرتبط با پیام کتاب هستند.
- استفاده از هوش مصنوعی تصویرساز برای نمونهسازی اولیه: تصویرسازهای هوش مصنوعی مانند DALLE یا Midjourney امکان ایجاد تصاویر اولیه را بر اساس مفاهیم ایدهپردازیشده فراهم میکنند. این ابزارها برای آزمایش ترکیببندیها، رنگها و المانهای بصری پیش از اجرای نهایی بسیار مفید هستند. کنترل و تنظیم هوش مصنوعی با ورودیهای دقیق به طراح اجازه میدهد نسخههای متنوعی از طرح را تولید و بهترین انتخاب را انجام دهد.
بیشتر بخوانید: توضیح این بخش صرفا به عنوان راهنمای کلی استفاده از هوش مصنوعی در ایده پردازی طراحی جلد کتاب بود. برای مطالعه دقیق تر به مقاله کامل و جامع «چگونه با هوش مصنوعی ایدهپردازی طراحی جلد کتاب را متحول کنیم!» رجوع کنید. همچنین پیشنهاد می شود مقاله «طراحی جلد کتاب با هوش مصنوعی» را مطالعه نمائید.
3- فکرکردن کافی است، کار را شروع کنید
در نگاه اول، ایده پردازی طراحی جلد کتاب امری پیچیده، اضطراب آور و نگران کننده به نظر می رسد. من خودم با وجود طراحی تعداد زیادی جلد کتاب، هنوز هم در زمان مذاکره در خصوص پروژه جدید، کمی نگران خواهم بود. تجربه به من ثابت کرده است که نگرانی در اکثر مواقع با شروع کار از بین خواهد رفت، نشستن و فکر کردن در خصوص پروژه همیشه چاره ساز نیست، اما در طرف مقابل شروع به کار همیشه نتیجه بخش است. در بسیاری از موارد حتی ایجاد یک سند خالی در نرم افزار طراحی، به من در رسیدن ایده های بعدی کمک کرده است. پیشنهاد من این است که به روش های بیان شده در این مقاله، شروع به ساده سازی مفاهیم کرده تا بهتر و ساده تر به نتیجه مورد نظر خود برسید. برای خود زمان کافی در نظر بگیرید. توجه داشته باشید که عموم کارفرماها فکر میکنند ایده پردازی یک فرآیند بداهه است که در ابتدای امر در ذهن طراح، باید وجود داشته باشد. ولی ایده پردازی یک جریان تدریجی است که در حین کار به دست می آید. مهمترین بخش و گاها زمانبرترین بخش نیز همین مرحله ایده پردازی است. پس به هیچ عنوان عجله نکنید، زمان کافی به خود بدهید و در حین ایده پردازی، این تصور را نداشته باشید که هیچ گونه پیشرفت کاری نداشته اید و تنها زمان خود را از دست داده اید. توجه داشته باشید که پس از ایده پردازی اجرای کار هموار خواهد بود و روند اجرا با دشواری کمتری پیش خواهد رفت.
نتیجهگیری
ایدهپردازی در طراحی جلد کتاب، مسیری پیچیده اما لذتبخش است که به درک عمیق محتوا و استفاده از تکنیکهای خلاقانه نیاز دارد. فرایند ایدهپردازی، از شناخت مسئله و تحلیل اطلاعات تا بهرهگیری از ابزارهایی نظیر هوش مصنوعی و مشاهده آثار الهامبخش، نقش کلیدی در موفقیت نهایی طرح دارد. در مقاله بالا «ساده سازی مفاهیم» به عنوان اصلی ترین رویکرد و تکنیک بیان شده است. با پیروی از رویکردهای مطرحشده و ترکیب آنها با نوآوری شخصی، میتوان طرحهایی جذاب و مؤثر خلق کرد که بازتابدهنده جوهره اصلی کتاب باشند. قطعا موارد اشاره شده تنها روش در ایده پردازی نخواهد بود و هر کس بنا به تجربه شخصی خود در طول سالها کار و تمرین به روش و تکنیک های شخصی خود دست خواهند یافت. این مقاله صرفا یک راهنما است و در صورتی که شما روش های مفید تری تجربه کردید، باعث افتخار خواهد بود جهت بهبود این مقاله با ما به اشتراک بگذارید.